तेरो राज्यमा

बोल्न पाइँदैन

लेख्न पाइँदैन

आलोचना गर्न पाइँदैन

भने

कविलाई त्यो स्वीकार्य छैन ।

© सुविद गुरागाई

डराएर बाँच्न मन छैन सहरमा

 – सुविद गुरागाई

डराएर बाँच्न मन छैन सहरमा

तर नडराई बाँच्न गाह्रो छ ।

हराएर बाँच्न मन छैन रहरमा

तर नहराई बाँच्न गाह्रो छ ।

रिसाउँछन् कि कोही चित्त दुख्छ कसैको ?

हुन्छ आफैँ माया कि भ्रम हो यो मनैको ?

ढुङ्गाभन्दा कठोर सत्य बुझ्न साह्रो छ,

डराएर बाँच्न मन छैन सहरमा

तर नडराई बाँच्न गाह्रो छ ।

छिटो हिँड्न खोज्दा लडिने पो हो कि ?

ढिलो गर्दा पछि परिने पो हो कि ?

दोधारै–दोधार यहाँ सबैलाई हतारो छ

डराएर बाँच्न मन छैन सहरमा

तर नडराई बाँच्न गाह्रो छ ।

जिन्दगी चाहन्छ जुन लक्ष्यमा पुग्न ।

जेलिएको किन यति सकिएन बुझ्न ।

नबुझे पनि जिन्दगी किन यति प्यारो छ ?

हराएर बाँच्न मन छैन सहरमा

तर नहराई बाँच्न गाह्रो छ ।

...

bisnuprasad.bg@gmail.com

धर्म सापेक्षताको पक्षमा

– सुविद गुरागाई

कृपया जसले ‘राज्य भनेको धर्म निरपेक्ष हुनुपर्छ,’ ‘राज्यको कुनै धर्म हुँदैन,’ आदि भनिरहेको छ, सारमा उसले धर्म शब्दको अर्थ नबुझेजस्तो लाग्छ । धर्म भनेको अभिधा अर्थमा धारण गर्नु हो । सत्य जे हो, त्यो धर्म हो । समय, परिस्थिति, व्याख्या आदि अनुसार सत्य फरक–फरक हुन सक्छ भन्नेहरू पनि छन् । तर, यो भ्रम हो । पूरा कुरा बुझ्न बाँकी रहेको अवस्था हो । सत्यलाई बुझ्नु, त्यसलाई आफूमा धारण गर्नु र सोहीअनुरूप कर्तव्य निर्वाह गर्नु, मानव धर्म हो । यसको एउटा उदाहरण हेरौं । अहिंसा परमो धर्म भनिन्छ । यसको अर्थ हो, म कुनै पनि प्रकारको हिंसा गर्दिनँ भन्ने विचार मनमा लिनु र सोहीअनुरूप व्यवहार गर्नु । निश्चय नै हिंसा पाप र अहिंसा ठूलो धर्म हो । असल आचरण, सदाचार धर्म हो ।
लक्षणा अर्थमा धर्म नीति हो, नियम हो । कर्तव्य हो । अनुशासन हो । उज्यालो, ताप दिनु सूर्य (घाम)को धर्म हो । पोल्नु आगोको, तीर्खा मेट्नु पानीको धर्म हो । आँपको रुखले आँप नै फलाउनु त्यो रुखको धर्म हो भने आँपको रुखले अरू केही फलाउनु वा फल्न थाल्नु अधर्म । दिनरात भइदिएर, आफ्नो अक्ष र कक्षमा घुमिदिएर पृथ्वीले अहिलेसम्म आफ्नो धर्म निर्वाह गरिरहेको छ । माटोको धर्म सिर्जना उमार्नु र बिरुवाको धर्म सिर्जित हुनु हो । यात्रीलाई लक्षित गन्तव्यमा प¥याउनु सवारी चालकको धर्म हो । अँध्यारोबाट उज्यालोतर्फ जाने बाटो देखाउनु गुरुको धर्म हो । त्यो बाटोमा हिँड्नु शिष्यको धर्म हो । त्यसैगरी, किसानको धर्म के हो ? चिकित्सकको धर्म के हो ? प्रहरीको धर्म के हो ? सैनिकको धर्म के हो ? न्यायाधीशको धर्म के हो ? पत्रकारको धर्म के हो ? तपाईलाई थाहा नै छ । नबुझेकालाई कुरा बुझाउनु नेतृत्व, सहजकर्ता, लेखक–कवि आदि समाजका अगुवा वर्गको धर्म हो ।
परिवारको, समाजको, राज्यको अर्थात् हरेक वर्ग समुदायको एउटा धर्म हुन्छ । जङ्गलको एउटा धर्म हुन्छ । बाघको एउटा धर्म हुन्छ । सबैले आफ्नो गच्छे र क्षमताले भ्याएसम्म धर्म धानेका हुन्छन् । व्यक्ति वा वस्तुमा सधैं रहिरहने गुण, मूल वृत्ति, प्रकृति वा स्वभाव धर्म हो, जुन स्वाभाविक र सहज हुन्छ । कुनै जाति, वर्ग, पद आदिका निम्ति निर्धारित कार्य वा व्यवहार, लोकको हित वा व्यवस्थाका लागि अँगालिने कर्म वा कर्तव्य धर्म हो । स्वर्ग प्राप्त गर्न सकिने लोक–विश्वास भएका सनातनीहरूका अनुसार पुण्य कार्य धर्म हो ।
ठोस, तरल, ग्यास, अणु–परमाणु आदि जुनसुकै आकार–प्रकार भएका पदार्थको आ–आफ्नै धर्म हुन्छ । आकार नभएका भनिएकाहरूको पनि एउटा धर्म हुन्छ । निराकार केही छैन । मात्र हामीले त्यसको आकार थाहा पाउन वा व्याख्या गर्न बाँकी हो । ब्रह्माण्डको आकार गोलो, लाम्चो, चारपाटे वा अन्य कस्तो प्रकारको छ ? अहिलेसम्म वैज्ञानिकहरूले भन्न सकेका छैनन् । यसको अर्थ, ब्रह्माण्ड निराकार छ भन्ने होइन । यो कत्रो छ ? कति परसम्म छ ? खोजी हुन बाँकी छ । भनिनँ बाँकी छ ।
अहिले अधर्मले धर्मलाई जितेको छ भनिन्छ । तर, होइन । समाज यदि आफ्नो गतिमा चलिरहेको छ, मान्छे बस्न लायक छ भने हामीले बुझ्नुपर्छ, त्यहाँ धर्मले अधर्मलाई पछारेको छ । विभिन्न तह र तप्काले आ–आफ्नो काम इमानदारीपूर्वक गरिरहेका छन् र नै यो समाज चलिरहेको छ । नत्र समाजको जुइँना उहिल्यै खुस्किसकेको हुन्थ्यो । सानो उदाहरण हेरौं । यहाँ पत्रकारहरू ‘पित पत्रकारिता’ गर्छन् भन्ने आरोप छ । के साँच्चै यहाँ पत्रकारहरूले आफ्नो धर्म निर्वाह गरेका छैनन् ? यदि सबै पत्रकारहरूले लत्तो छोड्ने हो भने समाजमा पत्रकारिताको काम हुनै सक्तैन । पुर्खाहरू ‘हृदयमा हरि हुनुपर्छ,’ भन्थे । यसको अर्थ हो, हरेक मानवको अन्तरआत्मामा प्रज्ञा र करुणाको भाव विकास गर्नुपर्छ । धर्मको ख्याल हुनुपर्छ । निश्चय पनि यदि कुनै मानवमा दया, माया, सेवा, दान, त्याग जस्ता कार्मिक भाव छन् भने ऊ मानव धर्म सापेक्ष हुन्छ ।
त्यस्तै, निरपेक्ष केही हुँदैन । सबै यो पृथ्वी, विश्व ब्रह्माण्ड, यहाँका हावा, पानी, ढुङ्गा, माटो, वनस्पति, प्राणी आदिसँग सापेक्षित भएर विकास वा पतन हुने हुन्छ । जसले राज्य भनेको धर्म निरपेक्ष हुन्छ वा हुनुपर्छ भनिरहेका छन्, त्यो विचार पनि निरपेक्ष होइन । यही समाजको सापेक्षतामा विकास भएको एउटा वैकल्पिक विचार हो । एक पक्षबाट सोचिएको कुरा हो । खासमा यो विचार धर्मको खोल ओडेका कठमुल्लावादीहरूको व्यवहारले क्षुब्ध भएर व्यक्त गरिएको प्रतिक्रिया मात्र हो । यो पनि सापेक्षतावादी सिद्धान्तकै एउटा अङ्ग हो ।
यो विश्व ब्रह्माण्डमा कुनै पनि कुरो निरपेक्ष छैन । निरपेक्ष भनेको शून्य हो । शून्य केही हुँदैन । अङ्कमा शून्य देखाउनुप¥यो भने पनि वरपरबाट गोलो घेराको सहारा लिनुपर्छ । कुनै पनि सिर्जनाका लागि एउटा आधार चाहिन्छ । पृथ्वीको जन्म, जीव, वनस्पति, सभ्यता–संस्कृति, दर्शन–विचार आदिको उत्पत्ति र विकास सबै सापेक्षताको सिद्धान्त अन्तर्गत भएका तथ्य हुन् । विश्वमा कुनै पनि कुरा आफैँमा स्वतन्त्र नभई अर्कासँग कुनै न कुनै रूपमा सम्बद्ध हुन्छ भनेर मान्ने सिद्धान्त सापेक्षवाद हो । यस अर्थमा गहिरिएर मनन गर्दा के साँच्चै कुनै पनि राज्य धर्म निरपेक्ष हुन्छ ? वा हुन सक्छ ?
‘धर्म निरपेक्षता भनेको धार्मिक स्वतन्त्रता हो । सबैले आफ्नो धर्म मान्न पाउने, सबै धर्मको सम्मान हुने अवस्था हो,’ भन्नेहरू पनि केही सङ्ख्यामा छन् । उनीहरू राज्यको धर्म हुन्छ वा हुँदैन भन्ने पक्षमा तटस्थ हुन चाहनेहरू हुन् । तर, यसमा पनि धर्म सापेक्षताको पर्याप्त अंश छ । राज्यले सबै धर्मको अस्तित्व स्वीकार गर्नुपर्छ, अर्थात् सबै धर्मलाई सम्मान हुने वातावरण बनाउनुपर्छ भन्नु धर्म सापेक्षता हो । कुनै पनि राज्यले उसको धर्म जे हो त्यो पहिचान, अङ्गीकार र पालना गर्नु–गराउनुपर्छ भन्ने तर्क यसमा छ । राज्य गैर–धार्मिक हुनै सक्दैन । राज्य समानता, न्याय र धर्म संस्थापनाका लागि मानिसहरूद्वारा निर्मित एउटा विशेष अवधारणा हो । त्यसकारण पनि राज्य धर्म सापेक्ष हुनुपर्छ । राज्य धार्मिक हुनुपर्छ । राज्य न्यायिक हुनुपर्छ । म धर्म मान्दिनँ, म धर्म निरपेक्ष हुन्छु भन्न राज्यले पाउँदैन । राज्य भनेको लोककल्याणकारी हुनुपर्छ । लोकको कल्याण गर्नु राज्यको धर्म हो । यस अर्थ पनि राज्य धर्म सापेक्ष हुन्छ ।
नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानले प्रकाशित गरेको बृहत् नेपाली शब्दकोशमा ‘निरपेक्ष’ शब्दको अर्थ, ‘१. कुनै कुराको वास्ता नराख्ने; अपेक्षा नभएको; वास्ता नगर्ने । २. कुनै चासो नराखिएको; उपेक्षित । ३. असम्बन्धित; सम्बन्धदेखि मुक्त,’ लेखिएको छ । के हामीले राज्यको धर्मको सवालमा चाहेको त्यस्तै हो । जसले जे गरे पनि हुने ? धर्मको हेक्का, डर नभएको समाज वा राज्य ? भर्खर जन्मिएको बच्चाको हेरचाह र सुरक्षा गरेर पशु समुदायले त आफ्नो धर्म निर्वाह गर्छ भने मानव समुदायमा त्यति पनि विवेक हुन्न ?
हालै एक जना मित्रले फेसबुकमा ‘गाईको मासु खानेहरू मङ्गल ग्रहमा पुगिसके । गाईको पिसाब खानेहरू पृथ्वीमै छन्,’ भन्दै आफ्नै अज्ञानता झल्काउने पोस्ट राखे । खासमा गोराहरू गाईको मासु खाएका कारणले मङ्गल ग्रहमा पुगेका होइनन् । हाम्रा महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाले ‘उद्देश्य के लिनु ? उडी छुनु चन्द्र एक,’ लेखेको धेरै वर्षपछि मात्र पश्चिमाहरूले चन्द्रमामा पाइला टेकेको तथ्य ती मित्रलाई थाहा नभएको उनको कुराबाट झल्किन्छ । महाभारतकालीन समयमा विज्ञानको जुन विकास भएको कल्पना पूर्वको पवित्र भूमिमा गरिएको थियो, त्यतिको कल्पना आजसम्म पनि पश्चिमाहरूले गर्नसकेका छैनन् । क्षणमै मान्छे अलप हुने र क्षणमै मान्छे प्रकट हुने वैज्ञानिक उपलब्धि ऊ बेला कल्पना गरिएको थियो । त्यसतो उच्चतम् क्षमता विकास गर्न अझ कति वर्ष लाग्ने हो ?
आज संसारमा क्रिस्चियन धर्म सापेक्ष राष्ट्रहरू छन् । इस्लाम धर्म सापेक्ष राष्ट्रहरू छन् । बौद्ध धर्म सापेक्ष राष्ट्रहरू छन् । तर, जब हिन्दू धर्म सापेक्ष राष्ट्रको कुरा उठ्छ, ‘अहँ हुँदैन !’ भनिन्छ । किन ? अमेरिका जस्तो सम्पन्न र अग्रणी राष्ट्रका राष्ट्रपति ‘बाइबल’मा हात राखेर ‘ईश्वर’का नाममा सपथ खान्छन् । त्यो क्रिश्चियन धर्म सापेक्षता हो कि होइन । यदि होइन भने हाम्रा राष्ट्रपतिलाई ‘गीता’मा हात राखेर ‘ईश्वर’ का नाममा सपथ खान कसले र किन रोकिराखेको छ ?
अहिले धर्म परिवर्तन गराउनेहरूको मेला लागेको छ । खासमा दुःखी, गरिब, भेदभावमा परेका, सीमान्तकृत समुदायका हिन्दू सनातनीलाई छानी–छानी धर्म परिवर्तन गराइँदै छ । यसका लागि प्रयोग भएकाहरूले प्रेम, विवाह, औषधि, पढाइ र नोकरीलाई आवश्यकताअनुसार हतियार बनाएका छन् । यो आपत्तिजनक प्रवृत्तिलाई लक्षित गर्दै अखिल विश्व गायत्री परिवार, हरिद्वारका तर्फबाट केही दिनअघि एउटा जिज्ञासा सार्वजनिक गरिएको थियो । गायत्री परिवार भन्छ, ‘भोक’भन्दा ठूलो धर्म र ‘रोटी’भन्दा ठूलो ईश्वर यदि कतै छ भने कृपया देखाइदिनुहोला, हामी पनि धर्म परिवर्तन गर्न चाहन्छौं । तर, धर्म परिवर्तन गराउन चाहनेहरूले निकै दिन बितिसक्दा पनि यो जिज्ञासाको चित्तबुझ्दो जवाफ दिन सकेका छैनन् ।
नेपाली माटोमा जन्मे हुर्केका सिद्धार्थ गौतम, बुद्ध (ज्ञानी) भएर आजन्म हिन्दू धर्ममा सुधारको कुरा गरे । मूर्ति पूजा परम्परा र अन्धविश्वास प्रवृत्तिको विरोध गरेर बुद्धले हिन्दू धर्म संस्थागत गर्न ठूलो गुन लगाए । ‘अप्पो दिप भवः’ भनेर बुद्धले संसारभरिका मानव समुदायलाई आफूभित्र विद्यमान ‘उज्यालो’ रुपी ‘ईश्वर’ चिन्न र धर्म सापेक्ष हुन प्रेरित गरे ।
सारमा, हामी आफ्नो ‘तपोभूमि’मा पुर्खाहरूले विकास गरेको पूर्वीय सभ्यताबाट जति विमुख हुन खोज्दै छौं, उति आफ्नो पहिचान र राष्ट्रियता कमजोर बनाउँदै छौं । दुःख लाग्छ, हामी हाम्रो धरातलीय यथार्थ र गौरवशाली इतिहास बिर्सेर पश्चिमाहरूको नक्कल गर्दै के हुन उद्यत छौं ? जबकि उनीहरू नै भन्दै छन्, ‘गीताभन्दा उत्कृष्ट दर्शन अरू छैन ।’ हेनरी डेभिड थोरोलाई, ‘भागवत् गीताको तुलनामा आधुनिक जगत् र यसको साहित्य अत्यन्तै निरीह लाग्छ ।’ मेरिना क्रिस्टिनाका लागि ‘गीता अत्यन्त प्रिय ठहरिएको छ ।’ विलियम रोवर्टस्का अनुसार वेदमा लेखिएका कुराले अनन्त सत्यलाई प्रस्तुत गर्छन् ।’ आर्थर भर्सलुइ भन्छन्, ‘हामीले वेदान्ततिर फर्कनु आवश्यक छ, किनकि उपनिषद्हरूले आदिमकालदेखि प्राप्त हुने विशुद्ध तत्व–मीमांशाको ज्ञान प्रदान गर्छन् ।’
यसरी पश्चिमाहरूले गीताको प्रशंसा त्यसै गरेका होइनन् । गीता जीवनको दर्शन हो । यसमा भनिएको छ, धर्मो रक्षति रक्षतः । अर्थात् तिमी धर्मको रक्षा गर । धर्मले तिम्रो रक्षा गर्नेछ ।
०००
bisnuprasad.bg@gmail.com

जय नेपाल टोलमा कमरेड चौधरी !

- सुविद गुरागाई

कथा लेख्न सजिलो छ, समाचार लेख्न गाह्रो । समाचार लेख्दा देखिएको÷सुनिएको जेजे हो त्यही–त्यही लेख्नुपर्छ । तर देखेको÷सुनेको सबै लेख्दा व्यक्तिको गोपनीयताको प्रश्न आउँछ, पत्रकार आचारसंहिताले पनि मिल्दैन ।
इटहरी, बालग्राम चोकबाट उत्तर जाने दुईवटा बाटोमध्ये जुनबाटो छिरे पनि अलि अगाडि जय नेपाल टोल आउँछ । त्यहाँ ‘जय नेपाल चोक’ लेखिएको बोर्डभन्दा केही उत्तर ठाडो बाटोको तेस्रो मोडबाट पश्चिम छिर्दा इटहरी उपमहानगरपालिका प्रमुख द्वारिकलाल चौधरी, दुःखीलाल चौधरीलगायत मिलेर गरेको प्लटिङ कारोबारस्थल पुगिन्छ ।
हावा नचली पात हल्लिँदैन भन्ने उखानको फेरो समात्दै मंगलबार बिहान नौ बजे घटनास्थल पुगेको केहीबेरमा सुनसरी प्रहरीका प्रवक्ता, २०७६ चैत महिनाका पुलिस अफ द मन्थ, डिएसपी विनोद शर्मा आइपुगे । सोही टोलमा सोमबार साँझ नगरप्रमुख चौधरी आफ्ना दुई जना सहयोगीसहित आएका थिए । घटनास्थल नयाँ प्लटिङको एकान्त ठाउँमा रहेको एक्लो घर हो ।
लकडाउनका बेला नगरप्रमुख त्यस्तो एकान्त ठाउँ, एक्लो घरमा किन आए ? गाउँलेका कान ठाडाठाडा भए । उनीहरूले त्यो घर र घरमा पसेका बाहिरिया तीन जनासमेतलाई नजरबन्दमा पारे । लकडाउनका बेला गाउँघरमा कोही शंकास्पद व्यक्ति आएको÷गएको थाहा भए तत्काल प्रहरीलाई खबर गर्न इटहरी उपमहानगरपालिकाले सूचना जारी गरेको छ । तर उनीहरूले प्रहरीलाई होइन पत्रकारलाई फोन गरे ।
आठ बजेतिर मलाई पनि सूचना आयो । म नागरिक दैनिकका लागि समाचार सम्पादनको काममा व्यस्त थिएँ । तत्काल घरबाट निस्किने परिस्थिति नबनेपछि मैले अरू पत्रकार साथीलाई गाउँलेको बोलावट आएको जानकारी गराएँ । तर साथीहरू पुग्दा राति साढे १० बजिसकेको थियो । अनपेक्षित दृश्य परिवर्तन भइसकेको थियो ।
यदि यो लकडाउनका बेला कोही नागरिक भोकले म¥यो भने प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीलाई हतकडी लगाउनुपर्छ भनेर ‘साहसिक’ अभिव्यक्ति दिने नगरप्रमुख चौधरीलाई एक्ली चेलीबेटी भएको एकान्त घरमा रक्सीले मातेको अवस्थामा ‘फेला पार्ने’ गाउँलेको सोचाइ असफल भयो । यसरी अनपेक्षित एउटा घटना टरेर त गयो तर त्यसको सामाजिक, राजनीतिक प्रभाव र तरंग भने बाँकी नै छ । स्थानीयका अनुसार नगरप्रमुख त्यो ठाउँमा सेतो हाफपेन्ट लगाएर हिँड्दै–हिँड्दै पाँच बजेतिर आएका थिए र राति नौ बजेतिर रक्सीले मातेको अवस्थामा फर्किएका थिए ।
घटनास्थलमा प्रहरीले एउटा भिडियो मुचुल्का तयार ग¥यो । त्यस क्रममा लक्षित चेलीले प्रहरीलाई जे भनिन्, त्यसको सारसंक्षेप यस्तो छ – ‘मेयर सा’ब बेलाबेलामा हाम्रो घरमा आइरहनुहुन्छ । उहाँको घर पनि यहीं नजिकै छ । हाम्रो घर छेउमै उहाँको प्लटिङको कारोबार पनि छ । शनिबार साँझ पाँच बजेतिर पनि आउनुभएको थियो । प्रायः आइरहने अरू दुई जना मान्छे पनि थिए । तिनैले घरमै भएको एउटा कुखुरा काटे । सबै मिलेर पकाए । खाए । साढे ६ बजेतिर जानुभयो । त्यस्तो केही बात लाग्छ कि भनेर छिमेकी एक जना हजुरआमैलाई पनि बोलाएकी थिएँ । जाने बेलामा मेयर सा’बले दुई हजार रुपियाँ दिनुभयो ।’
‘एक्ली मान्छे भएको यस्तो सुनसान ठाउँमा त्यसरी मान्छे आउन किन दिएको ?’ प्रहरीले बीचमा प्रश्न गरेपछि उनले सोध्ने प्रहरीलाई वाल्ल परेर एकछिन हेरिन् र भनिन्, ‘यसमा मेरो के गल्ती छ । त्यो त मेयरजस्तो मान्छेले आफैं बुझ्नुपर्ने कुरा हो । उहाँ बराबर मेरो घरमा आइरहने कुरा मेरो बूढालाई पनि थाहा छ । भिडियो कलमा कुरा भइरहन्छ ।’
उनका पति केही वर्षदेखि वैदेशिक रोजगारीका सिलसिलामा बहराइनमा छन् । त्यसो त यो प्रकरणमा नेपाली समाजले केही वर्षदेखि भोगिरहेको वैदेशिक रोजगारीको प्रतिकूल प्रभाव र पीडा पनि अलिअलि मिसिएको छ ।
प्रहरीले यस्तो बेलामा कसैले बाहिरबाट साँचो लगाइदियो भने पछाडिबाट भाग्ने अर्को ढोका वा ठाउँ छ कि छैन भनेर भित्र पसेर सर्च ग¥यो । उनको घरमा राहतको पाँच बोरा चामल पनि छ भनी कसैले प्रहरीलाई सुराकी गरेको रहेछ । त्यो पनि खोजीनिधी ग¥यो । तर पछाडिबाट भाग्ने ढोका र अपेक्षित परिमाणको चामल फेला पारेन । स्थानीयका अनुसार घर होचोहोचै भएकाले बाहिरबाट ढोका लगाए पनि छतबाट हाम्फालेर भाग्न सकिन्छ । ‘ल, तपाईलाई केही हुँदैन, अबदेखि कसैलाई त्यसरी घरमा आउन दिने, खुवाउने नगर्नू,’ यति भनेर प्रहरी टोली फर्कियो ।
फर्किने क्रममा डिएसपी विनोद शर्माले रमिते स्थानीयलाई लक्षित गर्दै, ‘तपाईहरूमध्ये कसैलाई केही भन्नु छ ?’ भनेर सोधे । जबाफमा धेरैले धेरै कुरा भने । तीमध्ये एक जना वृद्धाले भनेको कुरा उल्लेख्य छ । उनले भनिन्, ‘म त हाम्रा मेयरको काम देखेर छक्क पर्छु । मेयरजस्तो मान्छेले खाने–बस्ने ठाउँ अन्त कतै भेट्दैनन् र यहाँ आइपुग्नुपर्छ ? लकडाउनका बेला घरमै बसेर खाँदा हुँदैन ? एक्ली आइमाई केटाकेटी भएको ठाउँ खोज्दै किन आउनु ?’
स्थानीयका अनुसार नगरप्रमुख चौधरीको नाम जोडिएको यो प्रकरण त्यस गाउँमा भएको पहिलो र अन्तिम घटना होइन । उनी साँझ–बिहान पारेर त्यहाँ आइरहन्छन्, गइरहन्छन् । चार–पाँच दिनअघि पनि चौधरी त्यही घरमा आएका थिए । कुखुरा काट्न, खान पल्ेका छन् । प्लटिङका केही कारोबारीहरू पनि सँगै हुन्छन् ।
दुई महिनाअघि माथ्लो टोलमा रहेको गिरीको घरमा केही मान्छेहरूसहित भेला भएर कुखुरो काट्न÷पकाउन लगाएछन् । केहीबेरमा फोन गरेर दुइटी केटी पनि बोलाए । ती केटीको हात समात्ने आदि गरेछन् । त्यो देखेर गाउँलेले त्यहीं घेरामा पार्ने योजना बनाएर बालग्राम प्रहरीलाई फोन गरेछन् । बालग्रामबाट दुई जना प्रहरी आएछन् पनि । तर प्रहरीहरू भित्र नपसी बाटोमै उभिएछन् । प्रहरी आएको थाहा पाएर नगरप्रमुख चुपचाप उठेर घरतिर लागेछन् ।
यसबाहेक नगरप्रमुखका भेडेटार, इलामतिरका काण्ड यहाँ उल्लेख गर्दा प्रमाण पु¥याउन गाह्रो छ । तथापि नगरप्रमुख चौधरीले केही केटीहरूलाई फ्रेन्ड रिक्वेस्ट पठाएको, केही केटीहरूको फोटोमा ‘सो क्युट’ आदि प्रतिक्रिया लेखेका स्क्रिन–सटहरू स्थानीय पत्रकारहरूसँग सुरक्षित छन् । आफूलाई सच्चा कम्युनिस्ट बताउने नगरप्रमुख चौधरी त्यहीअनुसार आफ्नो जीवनशैली सामान्य रहेको सार्वजनिक दाबी गर्ने गर्छन् ।
‘हामीलाई कमरेड चौधरीको व्यक्तिगत जिन्दगी र जीवनशैलीप्रति त्यति ठुलो समस्या छैन,’ स्थानीय रमेश पोखरेल भन्छन्, ‘तर उनी हाम्रो नगरका मेयर पनि हुन् । हाम्रो नगरका मेयर यति लुब्ध र आलोचित हुन सुहाउँदैन, यसमा हाम्रो घोर आपत्ति छ । उनी पदअनुसारको मर्यादामा बस्नुपर्छ ।’
...

भाइरल गर्लका नाममा

– सुविद गुरागाई

स्वघोषित अधिकारकर्मी, पार्टीगत कारबाहीमा परेकी पूर्वकथित माओवादी, वर्तमान प्रधानमन्त्री केपी शर्माओलीकी स्वघोषित धर्मपुत्री, विभिन्न मान्छेसँग बार्गेनिङ गरी हिँडेको भिडियो–अडियोबाट बेलाबेलामा चर्चित, केपी ओलीको नेतृत्वको सरकारलाई अप्ठेरो पर्ने भो भनेपछि निर्मला हत्या–कान्डसँग सम्बन्धित अभियान र आन्दोलनलाई दिग्भ्रमित गर्न पेटीकोट लगाएर सडकमा आउने, म कुनै केटा भाडामा लिएर बच्चा जन्माउन चाहन्छु भन्दै नेपालको हावापानी माटो नसुहाउँदो अतिवादी फेमिनिस्ट कुरा गर्ने, बाबुआमाले बिहे गर छोरी भन्दा बाबुआमालाई नै मुद्दा हाल्ने, म दोस्रो मेनुका थापा अर्थात् अर्थात् रक्षा नेपालको अध्यक्ष हुँ भन्दै मान्छे ढाँट्ने, जय–नारी ह्यास ट्यागसहित सामाजिक सञ्जालमा चेलीबेटी उचाल्ने, भाइरल गर्ल सावित्री सुवेदीजीले सोचेजस्तो कफल्लो र भ्रष्ट मान्छे होइन सुविद गुरागाई । नारी अधिकारको सवालमा निरन्तर आवाज उठाएबापत देशभरिबाट छनोट गरेर यो राज्यले सार्वजनिक सम्मान तथा पुरस्कृत गरेको एक पत्रकार हो । यो कुरा ‘भर्खरभर्खर ‘जन्मिएकी सावित्रीलाई थाहा नहुनसक्छ तर एकपुस्ता अगाडिको दुनियाँलाई थाहा छ । नेपाली चेलीको विपक्षमा संविधानसहित मुलुकका कतिवटा कानुन छन् र तिनमा समानताका लागि के गर्नुपर्छ भनेर देशमै पहिलोपटक समाचार–टिप्पणी लेख्ने मानिस पनि मै हुँ ।
यो मुलुक र समाजको विडम्वना यही छ । एउटा भ्रष्टतामा रमाइरहेको कोही पात्र (कुपात्र)लाई पनि सार्वजनिक ठाउँमा ‘हजुर’ भनेर लेख्नुपर्दा, बोल्नुपर्दा मन भत्भती पोल्छ । म कस्तो समाजमा बाँचिरहेको छु भन्ने सामान्य ग्लानि पनि हुन्छ । मनले भन्छ, तथानाम गाली गरुँ । गलत कुरा लेख्ने÷बोल्नेहरूको सातो उडाउँ । तर गाह्रो छ । आचारसंहिताको प्रश्न छ । देखिइरहेको छ कि अमुक मान्छे भ्रष्ट छ, तर टुलुटुलु हेर्नुपरिरहेको छ । प्रमाण पु¥याउने धम्की हुन्छ । देखे जति सबै कुराको प्रमाण पु¥याउन सकिँदैन, त्यसैले यस्तो बेलामा चित्त दुख्छ र ‘जेहादी’ हुन मन लाग्छ । कि वार कि पार ! तर अहँ, म एक्लै कि वार कि पारको लडाइँमा उत्रिँदा पनि समाजमा जरो गाडेर हुर्केका भाइरसहरू सकिन्छन् भन्ने लाग्दैन र संयमित हुने प्रयास गर्छु । म मर्दैमा समाजका भाइरस, दलाल, हण्डीवाज, बलात्कारी, भ्रष्टाचारीहरू सकिन्छन् भन्ने लाग्दैन । यसखालको मेरो आहुति बेकार जान्छ भन्ने लाग्छ । र मन सम्झाउँदै समाजमा आफूले सकेको जति सकारात्मक प्रभाव पार्ने प्रयास गरिरहेको हुन्छ । मेरो घर, कार्यालय, गाउँठाउँ जहाँजहाँ म जोडिएको छु, ती सब ठाउँमा मेरो त्यो प्रयास यथावत् हुन्छ । एउटा सामान्य गमलामा झार उम्रेको देखें भने पनि झार उखेलेर गमला स्याहार्न मन लाग्छ । उल्टेको चप्पल त झन् म देख्नै सक्तिनँ । भित्तामा लेखिएका फोहोर शब्दहरू मेटाउँदै हिँड्न मन लाग्छ । म आफ्नो वा अरूको बारेमा सीधै कुरा गर्छु । सीधै लेख्छु ।
म रुखमा भोट हाल्छु । यो मेरो नागरिक अधिकारको कुरा हो, कुनै सार्वजनिक आलोचनाको विषय होइन । पत्रकारिता र लेखन मेरो प्रोफेसन हो । एउटा डाक्टर कांग्रेसी हुनसक्छ तर अस्पतालमा रोगीहरूका अगाडि ऊ केवल एउटा चिकित्सक हो । यति सामान्य कुरा पनि मान्छेले नबुझेको देख्दा ताज्जुब लाग्छ ।
व्यक्तिगत रूपमा म हिन्दुवादी कार्यकर्ता पनि हुँ । तर व्यावसायिक रूपमा मैले सयौँ मुस्लिम युवाहरूलाई नेतृत्व विकासको तालिम दिएको छु । मदर्शाका मौलानाहरूको घोषणा–पत्र लेखेको छु । म घोस्ट राइटर पनि हो । पैसा दिने हो भने म जसको पनि जीवन कहानी लेखिदिन्छु । आदरणीय कम्युनिस्ट नेता सिद्धिलाल सिंहको जीवन कहानी भर्खरै लेखिसिध्याएको छु ।
मैले मेरो पत्रकारिता र लेखनको ३२ बर्से (२०४५ सालदेखि निरन्तर) करियरमा समय–सन्दर्भ मिलाएर धेरैका बारेमा धेरै कुरा लेखेको छु । त्यसबेला नदुखेको टाउको टाउको द्वारिकलालको बारेमा लेख्दा चाहिँ किन दुखेको छ ?
लेख्न दिनु नि मलाई के लेख्न मन लाग्छ । गलत लेखे मैं बिग्रिन्छु, सजायको भागिदार हुन्छु । दुनियाँको के जान्छ ? 

सेलिब्रिटी हुने घनचक्कर
 – सुविद गुरागाई

‘तपाईको नाम के हो दाजु ?’
‘मनोज महर्जन ।’
‘कहाँबाट आउँदै हुनुहुन्छ ?’
‘ठिमी ।’
‘अनि तपाईको ?’ नागरिक दैनिकमा रात्रि–डेस्कको कामका लागि सुन्धारा जाने क्रममा तीनकुनेबाट एउटै सिटको सहयात्री बनेका महर्जनलाई मैले आफ्नो नाम भनें ।
‘अनि तपाईको चाहिँ घर ?’
‘इटहरी,’ मैले भनें ।
‘ए ...!’ उनले केही बुझेजस्तो गरेर केहीबेर मेरो अनुहारमा हेरे अनि सोधे, ‘साँच्चि, कस्तो मान्छे हो द्वारिकलाल ?’
‘लौ ... कसरी थाहा पाउनुभो तपाईले द्वारिकलालको नाम ?’
इटहरीसँग कुनै प्रत्यक्ष साइनो नभएका महर्जनको मुखबाट अचानक द्वारिकलालको नाम सुन्दा म छक्क परें ।
‘अब थाहा पाउनै प¥यो नि ! पत्रिका हे¥यो उसैको फोटो, उसैको खबर छ । टिभि हे¥यो उसैको समाचार । रेडियो सुन्यो उही । फेसबुक हे¥यो उही । युटुब हे¥यो उही ।’
ठिमीका मनोज महर्जनलाई तपाई चिन्नुहुन्न । द्वारिकलाललाई पनि थाहा छैन, मनोज महर्जन को हुन्, के गर्छन् । मैले पनि पहिलोपल्ट गत शनिबार सुन्धारा जाने लोकल बसमा भेटेको । चिन्दिनँथें त्यसअघि ।
तर उनी चिन्दा रहेछन् द्वारिकलाललाई । इटहरी उपमहानगरपालिका प्रमुख द्वारिकलाल चौधरी । दुई सातादेखि युटुबको ट्रेन्डिङमा छन् । नेपाली मिडियाको समाचार र सम्पादकीयमा छन् । उनलाई चिन्ने नेपालीको संख्या एक करोडभन्दा माथि उक्लिसकेको छ ।
एक महिनाअघिसम्म केही लाखले चिन्ने मान्छेको पहिचान यसरी एकाएक करोडमा कसरी उक्लियो, जुन उचाइले इटहरीकै होनहार गायक प्रीतम आचार्यको लिटिल च्याम्स् विजय यात्राको चर्चा सेपमा पा¥यो । यसको अन्तर्यमा थोरै रोचक तर थोरै दुखद्, सबैले थाहा पाउनैपर्ने एउटा विशेष कथा लुकेको छ ।
एक दिन राति द्वारिकलालले अरू काम छोडेर पत्रकार विराट अनुपमको नाकको डाँडी भाँच्न एक करोड छुट्याउने निधो गरेछन् । उनको यो निधो केही वर्षअघि विराटनगरमा पर्शुराम बस्नेतको समूहले पत्रकार खिला ढकाललाई नाकमा मरणासन्न हुनेगरी हिर्काएको तर त्यो आततायी समूहलाई आजसम्म कुनै चित्तबुझ्दो कारबाही नभएको बरु राजनीतिक रूपमा एकपछि अर्को सफलता हात लाग्दै गएको घटनाप्रेरित रहेछ ।
त्यसपछि त के थियो, समाचार बिकाउने मसला खोजेर बसेका पत्रकारहरूले काम पाइहाले । मलाई पनि राम्रै रोजगारी मिल्यो । धेरै दिन भएको थियो फेसबुकको भित्तामा दिल खोलेर लेख्न नपाएको । यसबीचमा मैले उनका बारेमा फेसबुकमा के लेखें ? तपाईको जिज्ञासा समाधानका लागि केही बुँदाहरू थोरै रिक्याप गरुँ ।
सुरुमा एक–दुई वाक्य अङ्ग्रेजीबाट बोल्ने, बोली सकेपछि उनलाई सुनिरहेको मान्छेको अनुहारतिर हेर्ने र आफ्ना कुराको खासै प्रभाव नपरेको देखी ‘अङ्ग्रेजी बुझ्नुहुन्छ तपाई ?’ भनेर सोध्ने विशिष्ट बानी छ द्वारिकलालको, तर म त्यसो गर्दिनँ । ‘सेलिब्रिटी’ शब्दको अर्थ तपाईलाई थाहा छ । जब कसैलाई उसले नचिनेका व्यक्तिले पनि चिन्न थाल्छन्, त्यस्ता व्यक्ति सेलिब्रिटी हुन्छन् । यहाँ म उनै एकाएक दुई साताभन्दा बढी युटुबको ट्रेन्डिङमा रहन सफल सेलिब्रिटी द्वारिकलाल चौधरीका बारेमा चर्चा गर्न लागेको छु ।
आफूलाई सामान्य मोही किसान थारुको छोरो बताउने द्वारिकलाल चौधरी एकाएक कसरी सेलिब्रिटी भए ? अथवा उनी सेलिब्रिटी हुन कसरी प्रेरित भए ? पृष्ठभूमिमा यसका लागि सहयोगी कोको छन् ? सारा प्रश्नको जवाफ मिडियामा आइसकेको छ । यहाँ म मात्र मेरो केही अनुत्तरित जिज्ञासाहरू राख्न खोज्दै छु ।
पत्रकारलाई धक्का लगाएर वा अरू अनपेक्षित घटना गराएर मान्छे सेलिब्रिटी हुने घनचक्करमा कसरी भुमरिन्छ ?
...
विषयको उठान प्रस्थानबिन्दुबाट गर्दा ठिक होला । त्यो बेला सशस्त्र द्वन्द्व र शान्ति प्रक्रियाको राप उत्कर्षमा थियो । एकाएक इटहरीको जनताबस्ती मैदानमा परिवर्तनकामी मान्छेहरूको भिड जम्मा पारियो । म, द्वारिकलाल चौधरीलगायत सयौं रमिते त्यहाँ थियौं । हाल नेकपाका अध्यक्ष ‘कमरेड’ पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डलाई फूलमाला–अबिरले अनुहार नचिनिने पार्न बन्दोबस्त राम्रै गरिएको थियो । वरिपरिको सुरक्षा घेरा जनमुक्ति सेना, प्रहरी, सशस्त्र प्रहरी र नेपाली सेना गरी चार तहको थियो । माझमा हामी थियौं ।
स्वागत–सम्मान, महान् सर्वहारा क्रान्तिको जयगानपछि शुभेच्छुक र रमितेको भिडलाई सम्बोधन गर्दै प्रचण्डले भने–
‘हाम्रो महान् सर्वहारा क्रान्तिको मानमर्दन गर्न, शान्ति प्रक्रिया भाँड्न, हामीलाई अप्ठेरोमा पार्न, कम्युनिस्टहरूको अस्तित्व सिध्याउन केही पत्रकारहरू विदेशी गैरसरकारी संस्थाको हण्डी खाएर लगातार कलमहरू चलाइरहेका छन् । हाम्राविरुद्धमा लाग्ने यस्ता पत्रकारलाई कसैले एक–दुई धक्का दियो भने पनि फरक पर्दैन । हामीलाई पत्रकारिताको आडमा धेरै जिस्क्याउने काम नगरियोस् । यदि पत्रकारहरूबाट यसरी हाम्राविरुद्धमा निरन्तर प्रहार भइराख्छ र त्यसको प्रतिवाद हाम्रा समर्थक न्यायप्रेमी कार्यकर्ताबाट हुन्छ भने त्यसको जवाफदेही स्वयं पत्रकारहरू नै हुनेछन् ।’
भिडको करिब आधा हिस्साले पर्रर ताली बजायो । यस्तो सुन्दै खुन तात्ने कुरामा सेलिब्रिटीहरुले ताली बजाउन भनिराख्नु पर्दैन ।
कुरो निकै वर्षअघिको भएकाले शब्दहरू केही तलमाथि भए पनि मनासय यही थियो । त्यसबेला उनले ‘हामी हातमा दही जमाएर बस्दैनौं,’ पनि भनेका थिए । तर त्यो प्रसङ्ग अलि असान्दर्भिक हुने भएकाले यहाँ ‘कोट’ गर्न चाहिनँ । ‘केही पत्रकार’ भन्दै नाम नखुलाई, जुन पनि पत्रकार हुनसक्ने आशंका उत्पन्न हुने, कार्यकर्ता उत्तेजित पार्ने र कुनै पनि अनपेक्षित घटना गराउने क्षमतानिहित प्रचण्डको यो भाषण मेरो मनमा आजपर्यन्त बसेकै छ । द्वारिकलालको मनमा पनि रहेछ ।
त्यसैको पछिल्लो संस्करण आफ्नै शैलीमा रूपान्तर गर्दै द्वारिकलालले भने, ‘मेराविरुद्ध केही पत्रकारलाई प्रयोग गर्न थालेका छन् । म त्यस्तालाई एक–एक गर्दै, कालोमोसो दल्दै, टिन ठटाउँदै नगरपरिक्रमा गराउँछु । भाटे कारबाही गर्छु, लात्तले हान्छु । नाकको डाँडी भाँच्छु । यसका लागि मैले एक करोड छुट्याइसकेको छु ।’
उनले यसलाई संसारको सबैभन्दा उत्तम नीति मानिने इमानदारिताको सुगर–कोटेड खोलले बेसरी बेरेर खोलबाहिर ‘पीत पत्रकार र भ्रष्टाचारीविरुद्ध हुने जनकारबाही’को प्याकेज बताएका छन् । जसको विशेष आकर्षणमा आज समाजमा व्याप्त विसंगति, विकृति, भ्रष्टाचार नजिकबाट देखेका निराश युवाहरू परेका छन् ।
दण्डहीनता बढ्दो छ ।
...
‘तपाई नगरप्रमुखजस्तो सबैको अभिभावक हुनपर्ने, कानुन कार्यानवयन गराउनुपर्ने पदमा बसेको जिम्मेवार व्यक्तिले यसरी खुलेआम कालोमोसो दल्छु, कुट्छु, मार्छु, कानुन हातमा लिन्छु भन्न मिल्छ ?’ पत्रकारहरूले सोधे ।
‘मिल्छ, किन मिल्दैन ?’ उल्टै प्रतिप्रश्न गर्दै द्वारिकलालले भने, ‘आजसम्म कुन भ्रष्टाचारीलाई, कुन पीत पत्रकारलाई कानुनी कारबाही भएको छ मलाई देखाउनुस् । विराटनगरमा पत्रकारको नाकको डाँडी भाँच्नेलाई के कारबाही भयो ? उसले त भाँची नै दियो । मैले त भाँच्छु मात्रै भनेको छु । रिस उठेको बेला कसैले वेद पढ्छ ? हेर्नुहोस्, यो कानुन, प्रहरी–प्रशासन, अदालत भनेको कमजोरहरूका लागि मात्रै हो । हामीजस्तो शासकका लागि होइन । ल ... मैले पत्रकार विराट अनुपमलाई ओपेन च्यालेन्ज दिएँ । कहाँ जानुपर्छ जान भन्नू, के गर्नुपर्छ गर्न भन्नू !’
समस्या त त्यहाँबाट सुरु हुन्छ, जब नेतृत्व भिड प्रभावित भएर चाहिने–नचाहिने कुराहरू बोल्न थाल्छ । भनिन्छ भिडमा अनुवाद भएपछि विद्वान र मूर्खमा फरक रहँदैन । त्यसैले बाटो हिँड्दा भेटिने भिडसँग म जहिल्यै सुरक्षित हुने प्रयास गर्छु । सेफ्टी फस्ट । सकेसम्म आफूलाई सुरक्षित ठाउँमा राखेर बाँकी कुरा सोच्छु । भिड जहिल्यै सेल्फ सेन्सरसिप र इग्नोर (स्वनियन्त्रण र अस्वीकार)को कारण हुनेगरेको छ । पत्रकारितामा यो घातक हो, तर भइरहेको छ त्यही ।
भिडमा धेरैपटक नेतृत्वद्वारा पत्रकारिताविरुद्ध विष घोलिएको छ । एका बिराउने सारा पिराउने पारिएको छ । आन्दोलनका क्रममा पत्रकारलाई हल्का धक्का लगाउन पाइयो भने आन्दोलन त भड्किन्छ नै कभरेज पनि राम्रै हुन्छ भन्ने गलत मानसिकताको भुत्भुते समाजमा ठाउँठाउँमा छाडिएको छ, जो बेलाबेलामा आगो बनेर ह्वार्रर दन्किन्छ र त्यही दन्कोमा आतातायीहरू रातारात सेलिब्रिटीजस्ता देखिन्छन् ।
...
कसैलाई कालोमोसो दल्नु, टिन ठटाएर गाउँ वा सहर घुमाउनु, टाउकोमा गु खन्याउनु, चारपाटा मुड्नु, जुत्ताको माला लगाउनु, घाँटीमा जाँतो झुन्ड्याउनु, सुँगुरको पाठा बोकाउनु, गाउँघर निकाला गर्नु, भाटे कारबाही गर्नु, थुकेको थुक चाट्न लगाउनु, गोडा ढोग्न लगाउनु, डाँडा कटाउनु, जात हटक गर्नु, सामाजिक बहिस्कार गर्नु, बोक्सीको बात लाउनु, रन्डी भनेर अपमान गर्नु, छोइछिटो गर्नु, जातीय भेदभाव गर्नु, मलमुत्र खुवाउनु, कान समातेर उठबस गराउनु, कुखुरा बनाउनु, पुन्युले डाम्नु, झीर रोप्नु, कुट्नु, दास बनाउनु, नाङ्गेझार पार्नु, बलात्कार गर्नु वा गर्न लगाउनु, सामूहिक ढुंगाले हान्नु, तेजाब हाल्नु, हात काट्नु, आँखा फुटाउनु, झुन्ड्याउनु, बोरामा बाँधेर पानीमा बगाउनु, विष पिउन बाध्य पार्नु, विषालु जनावरले टोकाउनु, मृत्युदण्ड दिनु आदि बर्बरकालीन समाज तथा निरंकुश शासकले सोच्ने र अपनाउने सजायका प्रकारहरू हुन् । सभ्य समाजको कलंक र कानुनद्वारा निर्मूल गरिएका अपराधहरू हुन् ।
तर म छक्क पर्छु, इटहरी नगरप्रमुख प्रकरणमा जोडिएर मेरा कतिपय अधिकारकर्मी र सञ्चारकर्मी साथीहरू नै ‘भ्रष्टाचारीलाई कालोमोसो दल्छु, टिन ठटाएर सहर घुमाउँछु, भाटे कारबाही गर्छु, जनकारबाही गर्छु,’ भनेको लाई ठिक ठहर गर्दै ‘भ्रष्टाचारीलाई गर्नुपर्ने नै त्यही हो,’ भनिरहेका छन् ।
स्मरणीय छ एकपटक रवीन्द्र मिश्रले ‘भ्रष्टाचारीलाई कीरा परोस्,’ भन्ने अभियान चलाउँदा अधिकारकर्मी र जनस्तरबाट निकै विरोध भएको थियो । पछि उनले त्यो नारा सच्याएका थिए ।
म छक्क पर्छु, २१ औं शताब्दीमा पनि हाम्रो दिमागमा यस्तो सजायको बिम्ब किन आउँछ ? के हाम्रो सोच अझै एकतन्त्रीय राणाकालीन समाजको स्तरभन्दा माथि उठ्न सकेको छैन । विधिको शासन पालना र कानुन कार्यान्वयन गर्ने निकायमा भएका व्यक्ति (नगरप्रमुख) नै कानुनी होइन, बर्बर सजायका प्रकारहरू दिमागमा बोकेर हिँड्छन् भने त्यसले उनका समर्थक र सर्वसाधारण माझमा कस्तो धारणा निर्माण गरिहेको छ ? समाजमा कस्तो नजिर स्थापित भइरहेको छ ? के हामीले चाहेको समाज र नेतृत्व यस्तै हो ?
...
एकपटक नागरिक पूर्वेली डेस्कको काम सकेर विराटनगरबाट घर फर्किंदै गर्दा दुहवीमा हातमा लाठी–दाउरा लिएका थुप्रै मान्छे नेपाल बैंकनेर झुरुप्प भेला भएका थिए । उनीहरूमध्ये केही अलि परतिर केही मान्छेलाई घेरेर भिडन्तको स्थिति उत्पन्न गर्दै थिए । मैले मोटरसाइकल रोकेर कुरा बुझ्न चाहें । तर मैले मोटरसाइकल रोकेको देख्नासाथ एउटा युवा हुर्रिएर मतिर आयो र भन्यो–
‘तपाई यहाँबाट गइहाल्नू । यहाँ जे पनि हुनसक्छ । यहाँ अहिले पत्रकारको काम छैन !’
अब म के भनुँ ! रातिको मामलो । अनुहार तम्तमाइलो पारेर हिँड्नुबाहेक केही उपाय थिएन ।
अर्को एकदिन पहिचानवादी आन्दोलनको उत्कर्ष बुझ्न म र मित्र नवीन गड्तौला मोटरसाइकलमा इनरुवातिर जाँदै थियौं । तित्रिवनमा लाठीधारीहरूलाई घेरा हालेर राजमार्गमा बसेका थिए । हामीले हामी पत्रकार हौं, रिपोर्टिइको सिलसिलामा हिँडिरहेका छौं भनेर जान दिन आग्रह ग¥यौं ।
‘सट्का (सिर्कनो) खान मन छ ? मन छ भने जानू । नभए फर्किनू, पत्रकार–सत्रकार थाहा छैन हामीलाई,’ एउटाले भन्यो । हामी चुपचाप नहरको बाटोतिर लाग्यौं । हामीलाई सट्का खान मन थिएन ।
केही दिनअघि द्वारिकलालको गाउँ लबिपुरमा उनकै छिमेकी साइकल मिस्त्रीको काम गर्ने एकजना थारु युवाले मेरो मोटरसाइकलमा प्रेस लेखेको देख्नेबित्तिकै पत्रकार सबै गलत समाचार लेख्नेमात्रै छन्, तिमी गइहाल यहाँबाट। नत्र कुटाइ खाउला भनेको पनि झल्झली सम्झिँदै छु म यो बेला ।
‘के द्वारिकलाल बेइमान हुन् ?’
एकदिन बिहान आदरणीय धनराज गिरी दाजुले मलाई एकाएक सोध्नुभयो ।
मैले भनेँ –
अहँ ! उनलाई सोझै बेइमान भन्न मिल्दैन । तर जब स्वाभिमान अभिमानमा रूपान्तर हुन्छ, कल्पना स्वैरकल्पनामा र इमानदारिता घमण्डमा बदलिन्छ, त्यसपछि बेहोर्नुपर्ने समस्या अर्कै हुन्छ । अहिले भएको समस्या यही हो ।
कहिलेकाहीं मलाई पनि त्यस्तै हुन्छ ।
...
bisnuprasad.bg@gmail.com

स्वाभिमानको ट्रेलर

स्वाभिमानको ट्रेलर
- सुविद गुरागाई

‘दुनियाँ में और भी गम है मोहब्बत के सिवा’ भने जस्तो एउटै कुरामा अड्किएर बस्ने मेरो बानी कदापि थिएन । तर इनरुवाको सवालमा त्यही भइरहेको छ । अथवा यसो भनौँ, त्यही हुन परिस्थितिले बाध्य पारिरहेको छ ।
एक साँझ गेहेन्द्रको पसलअगाडि नवीन सरको सन्दर्भकै कुराकानी हुँदै गर्दा इनरुवा नगरप्रमुख राजन मेहताले मलाई भने–
‘गुरु तपाई यस्ता–यस्ता कुराहरू लेख्नुहुन्छ कि कुन दिन तपाईलाई कसैले मारिदिन पनि सक्छ !’
जवाफमा मैले के भनेँ हुँला ? तपाई अनुमान गर्न सक्नुहुन्छ ।
मैले भनेँ, ‘अब मर्नसँग के डराउनु यार ! जसोतसो ५१ वर्ष भइहालियो । अनि अर्को एउटा सायद तपाईलाई थाहा छैन, म ब्लगर पनि हुँ । हो, यस्तै तपाईहरू जस्तै शुभेच्छुकहरू पनि हुने भएर होला धेरै ब्लगरहरूको हत्या भएको !’
मैले अहिलेसम्म यो यति संवेदनशील कुरा एक–दुई जना मित्रबाहेक कसैलाई भनेको थिइनँ । तपाईलाई थाहै छ यदि मैले त्यो बेला चाहेको भए तत्काल विज्ञप्ति जारी गरेर ‘नगरप्रमुखद्वारा पत्रकारलाई ज्यान मार्ने धम्की’ शीर्षकमा समाचार छपाउन सक्थेँ तर मैले त्यसो गरिनँ । किन ?
किनकि मलाई इनरुवा नगरप्रमुख राजन मेहताका बारेमा यस्तो नकारात्मक टिप्पणी गर्न÷लेख्न मन छैन । मनको कुरा गर्नुहुन्छ भने म उनले पक्षधर मान्छे हुँ । उनले गरेका राम्रा कामहरूको प्रशंसा गर्दै एकपछि अर्को फिचर लेख्न चाहन्छु । तर यसबेला इनरुवाको हकमा राजन मेहता सम्झ्यो कि नवीन सरले बेहोर्नु परिरहेको अन्यायको सम्झना झलझली भइदिन्छ । अनि मेरो कलम रोकिन्छ राजन मेहताको प्रशंसामा शब्दहरु खर्च गर्न ।
जब म इनरुवामा कुनै बेढङ्गको (गलत) काम भएको देख्छु, राजन मेहताले हात जोड्दै गरेको रङ्गीन तस्बिर र घोषणा–पत्र दुवै एकसाथ सामुन्ने आइपुग्छन् । हेर्दाहेर्दै चित्त कँुडिन्छ ।
पछिल्लोपटक नवीन सरको घरअगाडि टाँसेको ‘यो घरजग्गा बिक्रीमा छ’ भन्ने सूचनाको फोटो खिचेर इटहरी फर्कँदै गर्दा जिल्ला अदालतअगाडि एउटा प्रयोजनविहीन टेलिफोनको पोल बीचमै राखेर बनाएको सडकमा खकारेर अघि बढ्न मन लागेको थियो तर थुकिनँ । किन ?
मित्र राजु ढकाल त्यहीँ थिए । मित्रलाई देखाइदेखाई के खकार्नु भन्ने सोचेर खकारिनँ ।
यस्तो बेढङ्गको सडक बनाउन सहमत हुने नगरप्रमुख मेहता ज्यादतीसहित नवीन सरको घर भत्काइएको प्रकरणमा भने सार्वजनिक रूपमा साक्षी किनाराको सदर भएर चुपचाप बसेको दृश्य जति सम्झियो त्यति दुःख लाग्छ ।
नवीन सरको सवालमा सबैलाई थाहा छ, यदि नवीन सर नवीनचन्द्र साह नभएर नवीनचन्द्र मेहता हुन्थे भने उनको घर कुनै अर्थमा पनि भत्किने थिएन । इनरुवाको ग्राउन्ड रियालिटी यही हो । सायद कथाको माग पनि अब यही हुनेछ ।
...
बाँकी ‘स्वाभिमान बिक्रीमा छ !’ शीर्षकअन्तर्गत फन्टुस फिक्सनको ब्रान्ड न्यु इपिसोडमा ।