– सुविद गुरागाई
ठेठी भाषामा कनेल भनिने पहेंलो फूललाई हामी करबिरे भन्थ्यौं । त्यही फूलको रस चुसेर मेरो बालापन हुर्केको हो । विशेषगरी तराईमा पाइने यो फूलको फेदमा लुकेको रस महभन्दा कम मिठो हुन्न । साथीहरूमाझ म बाल–अन्वेषक, अगुवासरह थिएँ । सानोमा यो फूल यसरी चुस्नुपर्छ भनेर मैले धेरै साथीहरूलाई सिकाएँ । अथवा भनौं, मैले मिठो मानी–मानी चुसेको देखेर अजय, सन्तोष, विष्णु, लैलुन र अरू धेरै साथीहरूले करबिरे चुस्न जाने । तर, करबिरे फूलसँग मात्र होइन, समग्र मधेससँग मेरो कार्मिक सम्बन्ध कम स्मरणीय, लोभलाग्दो र मायालु छैन ।
२०२४ साल कात्तिक ५ गते आइतबार बिहान पाँच बजेतिर (दोस्रो पटक भाले भर्खरै बासेको थियो रे !) जैविक प्रक्रिया पूरा गरेर मेरो आगमन भएको भोलिपल्ट आमाले रोपिदिनुभयो, मेरो सालनालसहित रगत, बबिया वडा नम्बर ३ (सुनसरी)को माटोमा । यो पृथ्वीमा ।
जलेबिया मितबा (आमा भन्नुहुन्छ, उहाँ मेरो बुबाको गाँजा खाने साथी हो । विधिपूर्वक मित लगाइएको थिया रे !)को छोरा थियो, मिल्ने बालसखा, मुसलमान । उसको वास्तविक नाम के थियो थाहा छैन । सबै जना सिकिया–सिकिया भन्थे । म पनि उसलाई सिकिया नै भन्थें । सँगसँगै घर थियो । नाङ्गै कुद्थ्यौं । धूलो खेल्थ्यौं । सैजुन, सरिफा, कपास, मेवाका बुटाहरू चढ्थ्यौ । सेवइ खान्थ्यौं । आमाले कम्मरमा कन्दनी बाँधिदिनुभएको थियो, कन्दनीमा पुवाँलोका दाना जस्ता फलामका दाना झुन्ड्याइएको हुन्थ्यो । छुन्दु्रङ–छुन्दु्रङ बज्ने ।
एउटा टिनको बाकसको माथिपट्टिको भाग थियो, एकापट्टि डोरी बाँधेर गाडी भन्दै तान्थ्यौं । कहिले नहरको डिलमा, कहिले घरअगाडिको डगरमा झगडा पनि हुन्थ्यो । मिल्थ्यो पनि औधि, भात खानै बिर्सेर । कहिले झ्यानामती (मैले सिमीलाई दिएको नाम)को झ्याङतिर, कहिले बेलचन्डाको बोटमा लहसिन्थ्यौं । पटुवा घारीमा माछा मार्न जान्थ्यौं । तर, पटुवाघारीतिर जान एक प्रकारले प्रतिबन्ध नै थियो । त्यतातिर वनलाकड (सम्भवतः स्याल वा ब्वाँसो) आउँछ र बच्चालाई लान्छ भन्ने डर देखाइएको थियो ।
एकदिन केही खाली सिसि, केही टालाहरू र अरू खत्र्याङखुत्रुङ हालेर भाँडाकुटी खेल्ने भन्दै बाकसको बिर्को तान्दै थिएँ, ऊ घचेद्दै थियो । एउटा घरमै पालेको सँगसँगै खेल्ने खैरो–खैरो कुकुर पनि थियो, छेउमै सुतिरहेको । छेउमै घ्यारर्र आवाज आएको सुनेर बिचरा अत्तालिएछ कि क्या हो, मलाई क्याक्क पारिहाल्यो ।
सिकिया नौ दुई एघार भयो । म चिच्याउँदै रोएको सुनेर आमा आत्तिँदै–कराउँदै आउनुभयो । रगत, घाउ धोइदिनुभयो । घाउमा कपडा डढाएर, सिन्दुर फिटेर के–के लगाइदिनुभयो । त्यो बेला कुकुरले टोकेपछि रेबिज हुनु निश्चित थियो । अहिले जस्तो पाखुरामा तीन सुई लगाएर ढुक्क हुने जमाना थिएन । अनेक तीर्थ–व्रत गरेर, पूर्णिमा (चन्द्रमा) भाकेर पाएको छोरो । यस्तोमा अनिकालको बीउ जोगाउनुपर्ने आमाको मनोदशा र मेरो उपचारसँग सम्बन्धित गतिविधि उल्लेख्य थियो ।
कहिले इनरुवा कहिले विराटनगर धाएर, एक्काईस सुई लगाउनुप¥यो रेबिजको, त्यो पनि पेटमा । इनरुवामा एकजना ‘मुजिया’ डाक्टर (कम्पाउन्डर) थिए । तिनले पनि एक–दुई वटा सुई हानेको सम्झिन्छु । सुई र दबाइ खान भनेपछि म सानै देखि नडराउने मान्छे । सुई लगाउँदा अरू केटाकेटी झैं म नरोएको देखेर डाक्टरहरू पनि छक्क पर्थे । सुई लगाएको भोलिपल्ट भुँडी सुनिएर डमडम । दिनरात सेक्दाको दास्ती । आमा भन्नुहुन्छ, त्यही घटनापछि मैले जीउ लिन नसकेको हो ।
अहिले जलेबिया मितबाको छोरा सिकिया कहाँ छ, थाहा छैन । जिउँदो छ कि मरिसक्यो ? जिउँदो भए सायद उसले पनि मलाई सम्झिरहेको होला, विद्याधर, एउटा पहडिया बालसखाको रूपमा । मलाई अहिले पनि उसको सम्झना आउँछ, माया लाग्छ । बीचमा उसका बारेमा जानकारी राख्न नपाएकोमा धेरै पछुतो छ । त्यतिबेला म पत्रकार थिइनँ, कोट्याइ–कोट्याइ सोध्ने । जतिबेला पत्रकार भएँ, त्यतिबेला ऊ मेरो परिदृश्यबाट हराइसकेको थियो ।
मितबा पातलो–पातलो मान्छे, प्रायः चौकी (खाट)मा बसेको देख्थें, घुम्लुङ कम्बल ओड्न मन पराउने । गुइँठाको घुर ताप्न म प्रायः उहाँहरूकै आँगनमा पुग्थें । आफ्नै बाको चाहिँ त्यति स्पष्ट सम्झना छैन । बालाई ‘झ्याम्ले बुढा’ भन्थें रे ! काखमा गयो कि दारी दलिदिने भएकाले परपरै तर्किन्थें रे ! सायद यो पनि मरिहाल्छ भनेर त्यति वास्ता गर्दैनथे, बाबै । म छ वर्षको हुँदा–नहुँदा बाबै आफैं बाटो लागे, २०३१ साल असोजमा । १९९० साल फागुनका मान्छे, ४१ वर्ष पाँच महिनासम्म दुनियाँ देखे । मजाले चिलिम ताने, टिबि लगाए, तीन वर्ष खुन छादे । धरान, विराटनगर, फारबिसगन्ज कतैका डाक्टरले पनि बचाउन सकेनन् । टिबि हुनु भनेको मर्नु बराबर नै थियो त्यो बेला । अस्पताल धाउँदाका दिनहरू सम्झँदै आमा भन्नुहुन्छ, ‘विराटनगरमा त झन् देउता जस्ता डाक्टर आएका छन्, जान्ने–जान्ने छन् भन्थे, तर केही गर्न सकेनन् । खालि सुई लाउँथे, निको हुन्छ भन्थे ।’
मेरो बालसखा सिकियाको त्यस्तो नाम हुनुमा पनि एउटा कथा छ । सात–आठ जना छोराछोरीहरू लगालग मरेपछि बल्ल–तल्ल अडिएको रहेछ त्यो चाहिँ । त्यो पनि मर्छ भनेर बचाउने उपायस्वरूप उनीहरूको तल्कालीन जातीय परम्परा (सायद अन्धविश्वास)अनुसार एउटा ढक्कीमा हालेर सिकिया (घैला वा अरू भाँडा झुन्ड्याएर राख्न बनाइएको पटुवाको मोटो जालो)मा झुन्ड्याइएको थियो रे ! त्यसैले उसको नाम नै सिकिया भएको थियो । सिकिया मियाँ ।
आमाका अनुसार उहाँको पनि पहिलो पटक छोरा नै जन्मिएको थियो । जन्मिएको केही घण्टामैै गयो । त्यसपछि लगालग पाँच वटी छोरी भए । त्यसपछि अढाई वर्षको अर्को छोरा पनि काखमै गयो । अन्तिममा मेरो पालो आयो । यसो गर्दा पो बाँच्छ कि उसो गर्दा पो बाँच्छ कि ! छोरी–छोरी मात्र पाई भनेर, घर–समाज, पतिसमेतबाट हेपिएकी एउटी महिलाको ऊ बेलाको सकस र छटपटी अहिले वर्णन गर्न नसकिने । कतिपटक त बुबाले माथि टाँडबाटै हुत्याएर तल पु¥याइदिनुभएको थियो रे, गोबरको थुप्रोमा ।
त्यही क्रममा कसैले छोरा बचाउने उपाय सिकाइदियो । बेच्नुपर्छ । बेच्न त बेच्ने तर कसलाई बेच्ने ? किन्नेले मेरै हो भनेर लगिदियो भने आपत ! छिमेकी दिदी हरि चापागाईलाई बेच्ने सल्लाह भएछ । मभन्दा चार–पाँच वर्ष जेठी, उसले लगे पनि फरक नपर्ने ठानेर, पाँच रूपैयाँमा बेचिएछ । त्यसरी बेचिएकाले मलाई पनि जिस्क्याउँदा मान्छेहरू बेचे–बेचे भन्थे । मान्छेहरूले आमालाई मलाई बचाउने अर्को उपाय पनि सिकाएका रहेछन् । सिकाइएअनुसार उहाँले मलाई जुठेल्नामा पनि मिल्काउनुभएको थियो रे । आमा रिसाउँदा कतिपटक ‘जुठे मोरोे’ भनेको सुनेको छु ।
ती दिनहरूमा जमुवा बाधमा हाम्रो पनि थुप्रै खेत थियो । बुबालाई गाँजा खाँदै, राजमार्गमा काम गर्न आउने पहाडतिरका केटी–आइमाईहरूलाई जिस्क्याउँदै ठिक्क । सबै घर–व्यवहार, गोठ–खेत, बजार आमाले गर्नुपर्ने । धानको बोझ लादेर गोरुगाडी आफैं हाँक्नुपर्ने । भैंसी आफैं चराउनुपर्ने । २०२४ सालमा ठूलो रौदी (खडेरी) लाग्यो । वरपर घाँस पाइन छोड्यो । हाम्रो घरछेउको खेतमा धान पसाउने बेला भएको थियो । एकदिन सत्तेरतिरका यादवहरूले खेतमा लहलहाउँदो धान चर्न भैंसी हुलिदिएछन् । आमाले देखेर ‘धपाउन जानु न’ भन्नुभएछ । जवाफमा बुबाले ‘आ, को जान्छ तिनीहरूको लाठी खान,’ भन्दै कम्बल घुम्लुङ ओडेर पो सुत्नुभएछ ।
यी र यस्ता अनेकन स्मृतिहरूसँग म खुसी थिएँ, छु । कसैले माने पनि नमाने पनि, म पनि मधेसको एउटा भूमिपुत्र हुँ ! सोच्छु, मधेस अर्थात् मेरो मातृभूमिसँग कर्मले जोडिएको नाताको डोरी न मैले कहिल्यै चुँडाउन सक्छु, न मधेसले मलाई कुनै कुरामा हटक गर्न सक्छ ।
०००
bisnuprasad.bg@gmail.com
No comments:
Post a Comment