Fantus Fiction

‘यक्ष प्रश्न’को घेरामा माओवादी

– सुविद गुरागाई
‘अरूलाई हे¥यौं पटक–पटक, माओवादीलाई हेरौं एकपटक’ भन्दै २०६२–०६३ सालको जनआन्दोलनपछि निर्वाचन मैदानमा आएको माओवादीलाई जनताले विश्वास गरेकै हुन् । केही गरेर देखाउने मौका दिएकै हुन् । तर, माओवादी नेतृत्वले जनअपेक्षा विपरीत जे–जस्ता गतिविधिहरू त्यस अवधिमा देखायो, त्यसले संविधानसभाको दोस्रो निर्वाचनमा रामकुमारी चौधरी ‘रोजिना’जस्ता प्रतिबद्ध कार्यकर्तालाई जनताबाट अनुमोदित हुन समस्या प¥यो । यो कुराबाट माओवादी नेतृत्व अझै किन सार्वजनिक रूपमा आत्म–आलोचित छैन ? वा, उसको व्यवहारमा त्यो किन देखिँदैन ?
एकीकृत नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी माओवादीको नेतृत्वसँग चार प्रश्न भन्दै इटहरीमा यसका प्रवक्ता दीनानाथ शर्मासँग पहिलो समकालीन जिज्ञासा राखियो । यसमा हामी प्रशस्त आत्म–आलोचित छौं । हामीले यो विषयमा पार्टीभित्र गम्भीर समीक्षा गरेका छौं । यो कुरा रामकुमारीजीलाई पनि थाहा छ । औपचारिक फेस–सेभिङको सिलसिला यसरी सुरु भयो ।
माओवादी लगायत जुन पार्टी पनि प्रतिपक्षमा हुँदा वा सत्तामा नहुँदा राष्ट्रियताका चर्काचर्का कुरा गर्ने चलन छ । त्यो बेला पार्टीहरूले मेची–महाकाली जागरण यात्राको यस्तो अभियान चलाउँछन् कि लाग्छ, अब चाहिँ सीमा सरोकारका लागि जनता, युवापुस्ता जागिसके । मार्चपास, जनजागरण, टायर–दहन, नेपाल बन्द, घोर–भत्सर्ना आदि–इत्यादि आन्दोलनको आँधी–बेहरीले दशगजा वरपरका फोहोर र अतिक्रमणहरू निश्चित व्यवस्थापन हुनेछन् । तर, पार्टीहरू जब सत्तामा जान्छन् तब तिनलाई न कालापानी बिझाउँछ, न सुस्ता दुख्छ । न सुनसरीको रानीगञ्ज भन्सारसहित सात हजार बिघा नेपाली भू–भाग कोसी ब्यारेज निर्माणको बहानामा भारतमा विलय पारिएको कुराले पोल्छ । औपचारिक–अनौपचारिक कुनै पनि भ्रमण, भेटघाटको एजेन्डा बन्दैन, सीमा सरोकारको यो कुरा । यस्तो किन गर्नुहुन्छ तपाईहरू ? माओवादी नेतृत्वसमक्ष दोस्रो जिज्ञासा राखियो ?
सीमा मिचिएको कुरा जहिले पनि हाम्रो प्राथमिकतामा पर्दै आएको छ । त्यस विषयमा हामी गम्भीर छौं । तर, सडकमा गरिएको अहिलेको जस्तो राजनीतिक अभ्यासले मिचिएको भूमि फर्काउन सकिँदैन भन्ने कुरामा पनि हामी प्रस्ट छौं । यसका लागि राष्ट्रिय–अन्तर्राष्ट्रिय समुदाय र विशेषज्ञमार्फत् कुटनीतिक पहल गर्नुपर्छ । यसमा हामी चुकेका छैनौं । फेरि यो विषय आजका भोलि समाधान हुने कुरा पनि होइन । जवाफदेही नेतृत्वको धाराप्रवाह भनाइलाई यस्तै शब्दहरूमा टिप्न भ्याइयो ।
जब–जब तपाईहरूसँग कसैले सहकार्य गर्छ, सँगै हिँड्न थाल्छ, त्यो बेला कमल थापा होस्, दुर्जकुमार राई होस्, चाहे जोसुकै होस्, त्यसतो व्यक्ति तपाईहरूका लागि अति प्रिय हुन्छ । राष्ट्रवादी हुन्छ । दुधले नुहाएको हुन्छ । तर, जब कसैले तपाईहरूको काम–कारवाहीप्रति विमति राख्दै नोट अफ् डिसेन्ट लेख्छ । दोबाटोबाट मोडिएर अलग्गै हिँड्ने अभ्यास गर्छ, त्यसपछि ऊ घनघोर अराष्ट्रिय तत्व हुन्छ । उसमा फोहोरै–फोहोर देखिन थाल्छ । पागलसम्म भन्न पनि पछि पर्नुहुन्न । यस्तो किन गर्नुहुन्छ तपाईहरू ? अनपेक्षित पृष्ठभूमिमा तपाईहरूको अघिल्लो कुरा पत्याउने कि पछिल्लो ?
हामीले, कसैले पनि बाबुरामजीलाई पागल भनेको छैन । कहीं–कतैबाट यस्तो कुरा आएको छ भने त्यो गलत छ, पूर्णतः भ्रमपूर्ण छ । हामीले भनेको के मात्र हो भने, उहाँ हामीसँग रहँदादेखि नै माक्र्सवादको मुख्य पथ (प्रचण्ड–पथ) त्यागेर ओरालो जाने राजनीतिक गोरेटोमा हिँड्दै हुनुहुन्थ्यो । हामीले उहाँलाई पटक–पटक सचेत पनि गरायौं । उल्टै हामीलाई नै त्यही बाटोमा लाने प्रयास गर्नुभयो । तर, सक्नुभएन । यतिबेला उहाँ त्यही पतनको मार्गमा हिँड्ने अभ्यासको उत्कर्षमा हुनुहुन्छ । पचास वर्षभन्दा बढी समयको उहाँको राजनीतिक जीवन बल्ल यहाँसम्म आइपुग्यो । अब पचास वर्ष बाँच्नु होला–नहोला । यो अवधिमा उहाँले देशलाई नयाँ शक्ति भन्दै अर्को अँध्यारो भासमा पु¥याउने हुनुभयो भन्ने चिन्ता सर्वत्र छ । हाम्रो चिन्ता पनि त्यही हो । हामी अहिलेसम्मका अनुभवका आधारमा उहाँ वा अरू कोहीका कारणले देश अँध्यारो गर्तमा नभासियोस्, प्रतिगमनमा नजाओस् भनेर रोक्न बल गरिहेका छौं, माओवादी नेतृत्वले भन्यो – हामी यस विषयमा प्रस्ट र अत्यन्तै गम्भीर छौं ।
चौथो प्रश्न दुनियाँवादी होइन, सरकारवादी फौजदारी अभियोगसँग जोडियो । ओखलढुङ्गाका बालकृष्ण ढुङ्गेल प्रकरणबाट पीडित भएका परिवारका तस्बिरहरू अखबारमा आइरहन्छन् । अपराधपीडित आमा–दिदीका रोदनहरू रेडियोमा एकपछि अर्को शृङ्खलामा सुनाइन्छन् । चुहाएका आँसुका दृश्यहरू टेलिभिजनका पर्दामा देखाइन्छन् । अदालतले अपराधका विपक्षमा फैसला पनि गर्छ । तर, यति हुँदा–हुँदै पनि तपाईहरू खासगरी माओवादी नेतृत्वको मन चाहिँ किन पोल्दैन ?
यस प्रकरणमा अब हाम्रो जवाफ सुन्नुस् । यसरी एक–एक व्यक्ति छानेर द्वन्द्व कालका राजनीतिक मुद्दालाई फौजदारी अभियोग लगाउँदै, ब्युँताउँदै जाने हो भने अहिलेको शान्ति–प्रक्रियाको स्थिति के हुन्छ ? समाज र मुलुकको राजनीतिक स्थिति कहाँ पुग्छ ? अहिले सबैको राजनीतिक सहमतिमा प्राप्त संविधान, गणतन्त्र आदि संस्थागत हुँदै गरेका उपलब्धिहरूको नियति के हुन्छ ? पक्कै पनि हामी कसैले फेरि यो मुलुकलाई लामो सशस्त्र द्वन्द्वमा लान चाहेको होइन होला । मुलुकमा भाँडभैलो मच्चाउन खोजेको होइन होला । फेरि रगतको खोलो बगाउन चाहेको होइन होला । त्यसैले हामी के भनिरहेका छौं भने यसरी एक–एक गरेर होइन, समग्रमा... !
होइन, यो त एउटा केटाले एउटी केटीलाई मन पराएर अन्तर्जातीय विवाह गरेको घटना र त्यससँग जोडेर गरिएको अपराधको कुरा होइन र ? यसलाई द्वन्द्वकालको राजनीतिक मुद्दा हो भनेर एउटै धोक्रोमा हाल्न मिल्छ र भन्या ?
कसले भन्यो तपाईलाई यो कुरा ? ... सर्वोच्च अदालतले नै स्वीकार र प्रमाणित गरिदिइसक्यो अनि ? ... सर्वोच्च अदालत नै सबैथोक होइन । राजनीतिक गणित मिलाउने, राजनीतिक मुद्दा निरुपण गर्ने राजनीतिक तरिका र सुत्रहरू हुन्छन् । अघि मैले जवाफ दिँदै थिएँ, तपाईले पूरै कुरा नै सुन्नुभएन । हामीले अदालतको अपमान गर्छौं भनेका पनि छैनौं । कानुनी राज्यको उपहास नहोस् भन्नेमा पनि हामी सचेत नै छौं । तर, हाम्रो भनाइ कति मात्र हो भने, हामी भन्दै छौं, सत्य निरुपण तथा मेलमिलाप आयोगले आफ्नो काम नसकुञ्जेल यसरी नानाथरि निकायबाट द्वन्द्वकालका मुद्दालाई जथाभावी गिजोल्ने काम नगरियोस् ।
पाँचौ जिज्ञासाका लागि निर्धारित समय पुगेन । कमरेडहरूलाई अर्कै कार्यक्रममा पुग्नुपर्ने हतारो भयो । जिज्ञासा चाहिँ के थियो भने, तपाईहरू गरिब, सर्वहारा वर्गको नेतृत्व गर्छौं भन्नुहुन्छ । उनीहरूको उत्थानका लागि राजनीति गरेको भन्नुहुन्छ । पहिले–पहिले त्यस्तै देख्न पाइन्थ्यो पनि । तर, अचेल त्यो एकादेशको कथा भयो । अचेल तपाईहरू पनि अरूले जस्तै आवश्यकताभन्दा बढी सुकिलो–मुकिलो हुनुभयो । सरकारी र अन्य सुविधा भनेपछि मरिहत्ते गर्ने हुनुभयो । पार्टीका लागि उठेको पैसामा भ्रष्टाचारको गन्ध मिसाउनुभयो । राजधानी र सुविधासम्पन्न ठाउँमा नेताका महल ठडिए । चन्दादाता महान् ठान्दै जो पायो त्यही मान्छेलाई पार्टीमा उच्च आसनहरू दिनुभयो । कम्युनिस्ट सिद्धान्तको व्यावहारिक परिपालनामा भन्दा पुँजीपतिको भींड जम्मा गरेर त्यसैमा रमाउन थाल्नुभयो । जनताका घरमा, कम्युनमा बस्ने परिपाटी त्यागेर ठेकापट्टा कमिसनको आर्जन मिठो मान्न थालेको देखियो । तपाईहरूलाई मईला लामा र जेबि टुहुरेहरू जेसुकै गाउन्, जतासुकै जाउन् भने जस्तो लाग्न थाल्यो । जब यिनै कुराहरू गर्नुथियो भने सुरुमा हामी अरूहरूले जस्तो यस्ता आलोचनायोग्य कामहरू चाहिँ गर्दैनौं भनेर किन भन्नुभएको ?
साँच्चै यदि यही भूमिकासहित पाँचौं जिज्ञासा राखिएको भए, प्रवक्ता शर्माले के जवाफ दिनुहुन्थ्यो होला ? मैले त्यसै अनुमानका भरमा भन्ने कुरा आएन । तर, उहाँको जवाफको सारमा के चाहिँ अवश्य जोडिन्थ्यो भने, यस विषयमा हामी प्रशस्त आत्म–आलोचित छौं । तथापि बहुलवादी प्रतिस्पर्धाको राजनीतिमा सबै कुरा हामीले सोचे जस्तो सरल रेखामा हुँदैन । हामीले गल्तीहरूबाट सिक्दै, ती गल्तीहरू नदोहो¥याउने सार्वजनिक बाचा गरेका छौं । अनि, सङ्क्रमणकालीन यो बेलामा सम्पूर्ण देशभक्त र राष्ट्रवादी शक्तिहरूलाई गोलबद्ध गर्दै, प्राप्त उपलब्धिको रक्षा र लोकतन्त्र संस्थागत गर्नका लागि बाँकी राजनीतिक मुद्दा निरुपण गरेर जन–अपेक्षा अनुरूप आर्थिक विकासको कार्य दिशामा अघि बढ्न प्रतिबद्ध छौं ।
यहाँनेर एउटा अर्को जिज्ञासा पनि समीचिन छ । इतिहासमा एक रात, केही दिनपछि आफैं हावाले उडाएर लैजाने कसिङ्गर रुक्माङ्गत कटवाललाई कुचोले नबढारी भएन । घमासान जुँगाको लडाइँ देखाउनुप¥यो । बन्दा–बन्दैको अरुण तेस्रो रोकेर एमालेले र आफ्नै बहुमतको सरकार ढालेर काङ्ग्रेसजनले जुन देशविरोधी हर्कत देखाए, त्यसले मुलुकलाई राजनीतिक–आर्थिक विकासको कोर्समा स्वाभाविक ढङ्गले अघि बढ्न अझै अवरोध गरिरहेकै छ । त्यही स्तरको गल्ती, एकप्रकारले बालहठ भन्न सुहाउने काम नयाँ नेपाल बनाउन चाहने माओवादीले चाहिँ किन गर्नुप¥या थियो ?
यतिबेला प्रधानमन्त्री खड्गप्रसाद शर्मा ओलीको सुगर–कोटेड भारत भ्रमणको हट–केकका सन्दर्भमा पार्टीको मुख मिठ्याइ वा चित्त दुखाइ के छ ? सरकार एकपक्षीय ढङ्गले चल्यो भन्ने तपाईहरूको जुन आरोप छ, त्यसमा सरकारबाट माओवादीका मन्त्रीहरू फिर्ता बोलाउने प्लान पनि छ कि ? मधेस आन्दोलनमा पृथकतावादी विचारको मात्रा बढी छ भन्ने तपाईहरूको ठहरको आधार के हो ? वैद्य, मातृका, विप्लव आदि संरचना फेरि माओवादीमै टाँसिन आउने भनिएको एक साताको समय कहिले पूरा हुन्छ ? एकीकरण साँच्चै हुन्छ कि राजनीतिक फन्डा मात्र हो ? वैद्य माओावादीसँग सम्मिलित हुन तपाईहरू बढी लालायित हुनुहुन्छ कि उहाँहरूमा त्यस्तो लालसाको मात्रा बढी छ ? एकातिर चुलो छुट्टिएकालाई जोड्न तपाईहरू आतुर भइरहनु भएको छ तर अर्कोतिर चुलो छुट्याएर जानेहरूको सङ्ख्या पनि उत्तिकै छ, अनि ? नयाँ शक्तिका नाममा माओवादीबाट पहिरो जाने क्रम किन रोक्न नसक्नु भएको ? बाबुरामजीसँग पनि एकीकरण हुने कुनै सम्भावना छ कि ? मुलुकमा तपाईहरूले भन्दै आएको राजनीतिक सङ्क्रमण–काल कहिले सकिन्छ ? आर्थिक विकासको चाहनाले कहिले गति लिन्छ ? नेपाली युवाहरू २०–२५ हजार रूपैयाँ तलबका लागि खाडी जाने क्रम भङ्ग कहिले हुन्छ ? समकालीन ताजा समाचार अर्थात् ‘हि सेड, सि सेड’ जर्नालिज्मका लागि यति प्रश्नहरू नै पर्याप्त थिए ।
कमरेड छक्क पर्नुभयो, असामयिक भनिदिए हुने भन्ने लागिरहेका ‘फरक’ प्रसङ्ग कोट्याउँदा । तपाई कुन पत्रिकाको हो ? कमरेडलाई खसखस लाग्यो । अहिले कुनै पत्रिकामा छैन तर म लामो समयदेखि सुनसरी क्षेत्रमा रहेर पत्रकारिताको गतिविधिसँग सम्बन्धित छु । तपाईका यहाँका साथीहरूले मलाई चिन्नुहुन्छ । यति भनेपछि कमरेड आश्वस्त हुनुभयो, बिना सन्दर्भ बालकृष्ण ढुङ्गेलको प्रश्न उठाउने मान्छे कम से कम ‘र’ को एजेन्ट वा नयाँ शक्तिको प्रवक्ता चाहिँ होइन ।
अहिलेको दिल्ली अर्थात् ऊ बेलाको हस्तिनापुरमा युधिष्ठिर र भाइहरू सत्य, न्याय र शान्ति स्थापनाको मार्गमा थप अघि बढ्नुअघि यक्षरूपी जनताले (जनता भनेका राजनीतिक दलका भाग्य निर्माता हुन्, भगवान् हुन् भनिएको सन्दर्भमा ।) परीक्षा लिएका थिए । परीक्षामा ‘मान्छेको सच्चा मित्र को हो ?’ लगायत यक्ष–प्रश्नहरू सोधिएका थिए । नेतृत्वले ती प्रश्नको यथोचित जवाफ दिएपछि मात्र पाण्डवहरूका लागि जारी धर्मयुद्धमा विजयी हुने बाटो खुलेको थियो । यता, उहिलेको त्रिपुर (भक्त, कान्ति, ललित) अर्थात् अहिलेको बृहत् नेपाल–मण्डलको सेरोफेरोमा यो लेखाइको पाश्र्व र अन्तर्यमा माओवादी पनि त्यही सङ्घारमा उभिएको छ । नेतृत्वको जवाफले जनताको चित्त नबुझुञ्जेल कमरेडहरूले थप अघिल्लो यात्राका लागि बोर्डिङ–पास पाउनेवाला छैनन् । प्रवक्ता र अध्यक्ष कमरेडले महाभारतको प्रस्तुत ‘मिथक’को अर्थ बुझ्नुभएकै होला । अन्यथा उहाँहरू वा अरू कसैले यो टेक्नोलोजीको जमानामा नबुझिएका कुराहरू गुगल दाइलाई सोध्दा हुन्छ ।
स्पष्टीकरण – यहाँनेर सम्झेर लेख्ने बेलामा शब्दहरू केही तल–माथि परेका हुनसक्छन् तर उल्लिखित सन्दर्भका जिज्ञासा तथा पात्रहरू कुनै पनि काल्पनिक होइनन् । कसैलाई काल्पनिक लागे त्यो संयोग मात्र हुनेछ ।
०००
bisnuprasad.bg@gmail.com